تاریخ افغانستان

 

تاریخ افغانستان
مرتبط:
آریانا · خراسان
خلاصهٔ تاریخ افغانستان
دوران باستان  تمدن آمودریا (۲۲۰۰–۱۷۰۰ پیش از میلاد) کمبوجه (؟-۵۵۰ پ.م.) مادها (۷۲۸–۵۵۰ پ.م.) هخامنشیان (۵۵۰–۳۳۰ پ.م.) سلوکیان (۳۳۰–۱۵۰ پ.م.) مائوریا (۳۰۵–۱۸۰ پ.م.) دولت یونانی بلخ (۲۵۶–۱۲۵ پ.م.) هندویونانی‌ها (۱۸۰–۱۳۰ پ.م.) سکاهای هند (سکاها) (۱۵۵–۸۰? پ.م.) پارتیان هند (۲۰ پ.م.-۵۰؟ پس از میلاد) کوشانیان (۱۳۵ پ.م.-۲۴۸ پس از میلاد) ساسانیان (۲۳۰–۵۶۵) ساسانیان هند (۲۴۸–۴۱۰) کیداریان (۳۲۰–۴۶۵) هپتالیان (۴۱۰–۵۵۷) کابل‌شاهان (۵۶۵–۸۷۹)
پس از حمله عرب  خلفای راشدین (۶۴۲–۶۴۱ میلادی) امویان (۶۶۱–۷۵۰) عباسیان (۷۵۰–۸۲۱) طاهریان (۸۲۱–۸۷۳) صفاریان (۸۶۳–۹۰۰)) سامانیان (۸۷۵–۹۹۹) غزنویان (۹۶۳–۱۱۸۷) سلجوقیان (۱۰۳۷–۱۱۹۴) خوارزمشاهیان (۱۰۷۷–۱۲۳۱) غوریان (۱۱۴۹–۱۲۱۲) ایلخانان (۱۲۵۸–۱۳۵۳) کرتیان (۱۲۴۵–۱۳۸۱) تیموریان (۱۳۷۰–۱۵۰۶) گورکانیان (۱۵۰۱–۱۷۳۸) صفویان (۱۵۱۰–۱۷۰۹) هوتکیان (۱۷۰۹–۱۷۳۸) افشاریان (۱۷۳۸–۱۷۴۷)
تاریخ معاصر  دُرانی‌ها (۱۷۴۷–۱۸۲۶) بارکزایی‌ها (۱۸۲۶–۱۹۷۳) جمهوری افغانستان (۱۹۷۳–۱۹۷۸) جمهوری دموکراتیک (۱۹۷۸–۱۹۹۲) دولت اسلامی (۱۹۹۲–۱۹۹۶) امارت اسلامی (۱۹۹۶–۲۰۰۱) افغانستان (۲۰۰۱–) جنگ داخلی جنگ شوروی در افغانستان ۱۹۸۹–۱۹۹۲ ۱۹۹۲–۱۹۹۶ ۱۹۹۶–۲۰۰۱ ۲۰۰۱–امروز
کتاب ·  رده:تاریخ افغانستان ·  درگاه

افغانستان، اگرچه به‌عنوان یک کشور و یک ملت دارای تاریخی جدید است؛ اما، این سرزمین از لحاظ قدمت تاریخی، یکی از کهن‌ترین کشورهای جهان به‌شمار می‌رود.^[۱]

افغانستان بدلیل قرارگرفتن در مسیر جاده ابریشم محل پیوندگاه تمدن‌های بزرگ جهان بوده و یکی از مهمترین مراکز بازرگانی عصر باستان به شمار می‌رفته‌است. این موقعیت مهم و حساس ژئواستراتژیکی و ژئوپولیتیکی افغانستان در شکل دادن موزائیکی غنی از فرهنگ‌ها و تمدن‌های بزرگ همچون ایرانی، یونانی، بین‌النهرینی و هندی در این کشور نقش مهمی داشته‌است. از عصر پارینه‌سنگی و طی دوره‌های تاریخی، مردم افغانستان، یا همان ایرانیان شرقی باستان، جایگاه عمده‌ای در معرفی و گسترش ادیان جهانی و نقش مهمی در بازرگانی و دادوستد داشته و گهکاه کانون مسلط سیاسی و فرهنگی در آسیا بوده‌اند. از این رو افغانستان در طول تاریخ گلوگاه یورش مهاجمان و جهان‌گشایان بوده که ردپای آن‌ها هنوز در گوشه و کنار این سرزمین دیده می‌شود.^[۲]

همانطور که از میان‌رودان (بین‌النهرین؛ عراق امروزی) به‌سبب تمدن‌های کهن و باستانی‌اش به‌عنوان "گهوارهٔ تمدن"، و از مصر باستان به‌سبب اهرام باستانی‌اش به‌عنوان "عجایب دنیای باستان" خوانده می‌شود، از افغانستان نیز به‌سبب موقعیت مهم و حساس ژئواستراتژیکی و ژئوپولیتیکی‌اش و حضور موزائیکی غنی از فرهنگ‌ها و تمدن‌های بزرگ در تاریخ هزاران سالۀ این سرزمین به‌عنوان "چهارراهِ فرهنگ‌های باستان" یاد می‌شود.^[۳][۴]

در این نوشتار، تاریخ افغانستان به سه دوره تقسیم شده‌است:

1. دوران پیش از اسلام، شامل:
   1. دوران پیشاتاریخ: دورانی که به‌سبب نبود خط و کتابت در آن معلومات زبادی از آن در دسترس نیست و فرضیات دانشمندان از این دوره تنها بر آثار بدست‌آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی و مطالعات زبان‌شناسی استوار است؛ این دوران از دورهٔ پارینه‌سنگی زیرین که در این دوره نخستین شواهد با‌ستان‌شناسی از حضور انسان در شمال کوهپایه‌های هندوکُش در حدود ۱۰۰٫۰۰۰ پیش از میلاد بدست آمده، آغاز می‌شود، و تا پایان عصر بُرُنز و عصر آهن در اوایل سدۀ هفتم پیش از میلاد (پیدایش خط) را در بر می‌گیرد؛
   2. تاریخ باستان: دوران پس از پیدایش خط، که معلومات زیادی از آن در نوشته‌های کهن بجای مانده، و از دورۀ فرمانروایی مادها و هخامنشیان در اوایل سدۀ هفتم پیش از میلاد آغاز می‌شود، و تا حملهٔ تازیان (اعراب) به افغانستان در سدۀ هفتم میلادی را در بر می‌گیرد؛
2. دوران پس از اسلام: که از سلطۀ اعراب بر افغانستان (خُراسان و سیستان بزرگ تاریخی) آغاز می‌شود، و تا تشکیل حکومت افغان بدست احمدشاه دُرانی در سال ۱۷۴۷ میلادی را در بر می‌گیرد؛
3. دوران معاصر، شامل:
   1. تشکیل حکومت افغان: که از تأسیس پادشاهی دُرانی در سال ۱۷۴۷ میلادی آغاز می‌شود، و تا شکل‌گیری افغانستانِ مدرن در اواخر سدۀ نوزدهم و اوایل سدۀ بیستم میلادی را در بر می‌گیرد؛
   2. افغانستان مُدرن: که از شکل‌گیری افغانستانِ مدرن در اواخر سدۀ نوزدهم و اوایل سدۀ بیستم میلادی آغاز می‌شود، و تا پایان نظام پادشاهی در افغانستان در سال ۱۹۷۳ میلادی را در بر می‌گیرد؛
   3. افغانستان از ۱۹۷۳ به بعد: که از پایان نظام پادشاهی و تاسیس نظام جمهوریت در افغانستان در سال ۱۹۷۳ میلادی آغاز می‌شود، و تا امروز را در بر می‌گیرد.